Κίνα, 1931. Είναι εποχή εμφυλίου πολέμου, αλλά αυτό δεν φαίνεται να ενδιαφέρει και πολύ τους επιβάτες του «Shanghai Express». Το πρόσωπο που κλέβει την παράσταση μέσα σε αυτό το τραίνο που κάνει το δρομολόγιο Σαγκάη – Πεκίνο είναι η λαμπερή Λίλι (Μάρλεν Ντίτριχ), γνωστή και ως Σανγκάη Λίλι, μια γυναίκα ελευθέρων ηθών που – φορώντας σαγηνευτικά φορέματα – προσελκύει πελάτες και έπειτα τους «ξεζουμίζει». Όσοι από τους άλλους Ευρωπαίους βρίσκονται πάνω στο τραίνο την σνομπάρουν ή την μέμφονται, αλλά ο λοχαγός Χάρβεϊ (Κλάιβ Μπρούκ), γιατρός του βρεττανικού στρατού και επιβάτης και αυτός του «Shanghai Express», είναι ακόμα ερωτευμένος μαζί της. Οι δυο τους είχαν μια παλιά ερωτική σχέση, αλλά ο εγωισμός εμποδίζει την επανασύνδεσή τους. Όταν κάποια στιγμή το τραίνο καταλαμβάνεται από επαναστάτες, η αγάπη μεταξύ της Λίλι και του λοχαγού θα μπει σε νέα δοκιμασία…

Με τις ανεπανάληπτες ερμηνείες των Μάρλεν Ντίτριχ και Κλάιβ Μπρούκ

Όσκαρ καλύτερης φωτογραφίας 1932

Μια από τις πιο επιτυχημένες συνεργασίες του σκηνοθέτη Γιόζεφ φον Στέρνμπεργκ με τη ντίβα του Χόλυγουντ Μαρλέν Ντίτριχ

Ποιος θα βγει ζωντανός απ’ το ταξίδι με το Σανγκάη Εξπρές;


Η χρυσή εποχή του κινηματογράφου στο Χόλιγουντ. Η εποχή με τις μεγάλες ντίβες, τόσο μεγάλες που όσες βγήκαν αργότερα δεν τις έφτασαν στο ελάχιστο? τόσο μεγάλες που σε κάνουν να βλέπεις ακόμα και τις μέτριες ταινίες τους και να παραβλέπεις τις ατέλειές τους.
Το γερμανικό δίδυμο Στέρνμπεργκ – Ντίτριχ, μετά τον καλλιτεχνικό θρίαμβο του «Γαλάζιου Αγγέλου», πραγματοποιεί (στις Η.Π.Α. αυτή τη φορά) την μεγαλύτερη ίσως εμπορική επιτυχία του.
Η Κίνα, θέατρο ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, είναι επίσης και το μέρος που ένας δυνατός έρωτας δοκιμάζεται και προσπαθεί να επιβιώσει παρά τις αντιξοότητες…


«Shanghai Express»: Μια ταινία με καρδιά.
Του Damian Cannon.

Περισσότερο σαν ένας πρόδρομος των ταινιών καταστροφής που ήσαν της μόδας κατά την δεκαετία του ’70, το «Shanghai Express» τοποθετεί τη δράση μέσα σε ένα τραίνο που κάνει το δρομολόγιο Πεκίνο- Σαγκάη. Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του ’30, μια περίοδο αστάθειας στην Κίνα, η οποία ταλανίζεται από εμφύλιες διαμάχες. Κάτω από αυτές τις δύσκολες συνθήκες λοιπόν ταξιδεύουν οι χαρακτήρες του φιλμ.

Η Κίνα, πεδίο αντιπαραθέσεων και σκληρού ανταγωνισμού μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων οι οποίες έχουν χωρίσει την αχανή χώρα σε ζώνες επιρροής, μοιάζει εδώ με ένα σύμβολο αναρχίας. Αυτό μπορούμε εύκολα να το καταλάβουμε από την παρουσία του τεράστιου πλήθους στον σταθμό της Σαγκάης, που περιφέρεται γύρω από το τραίνο. Επίσης η απόσταση μεταξύ των κοινωνικών τάξεων (ο Στέρνμπεργκ παρουσιάζει έξυπνα το τραίνο ως μια μικρογραφία της κοινωνίας) γίνεται αισθητή αν παρατηρήσουμε τα βαγόνια: αποπνικτική ατμόσφαιρα και ιδρωμένα πρόσωπα στο βαγόνι της τρίτης θέσης, άνεση και ευχάριστο κλίμα στην πρώτη. Επίσης η έντονη παρουσία στρατιωτών μέσα στα βαγόνια είναι δηλωτική της εθνικής διαμάχης, για την οποία έχουμε ήδη αναφέρει. Η εξαίσια φωτογραφία του φιλμ κάνει πιο γοητευτικά τα πλάνα του τραίνου, που μέσα στους ατμούς κάνει συχνές στάσεις, ενώ στα λιβάδια βόσκουν κοπάδια βοοειδών. Ανάμεσα στους επιβάτες της πρώτης θέσης (πολύ φυσικό άλλωστε), περιφέρει τη λάμψη και τη γοητεία της η ιερόδουλος πολυτελείας Shanghai Lily ή αλλιώς Μάρλεν Ντίτριχ, η παρουσία της οποίας αποτελεί αναμφίβολα το μεγάλο ατού αυτής της ταινίας.
Η Λίλι μοιράζεται την καμπίνα της με την Κινέζα Hui Fei (Άννα Μέι Ουόνγκ). Σε αντίθεση με τις αντιδράσεις των άλλων επιβατών στην παρουσία των δύο γυναικών, ο Λοχαγός Donald Harvey (Κλάιβ Μπρούκ) κρατά μια αδιάφορη στάση, βάζοντας τον υποψιασμένο θεατή σε κάποιες σκέψεις.
Σύντομα θα αρχίσουν οι μπελάδες (προς μεγάλη απογοήτευση μιας γηραιάς κυρίας αρχικά, αλλά και άλλων επιβατών αργότερα), όταν οι κυβερνητικοί στρατιώτες ακινητοποιούν το τραίνο καταμεσής του δείπνου και βγάζουν τον κόσμο έξω στο τσουχτερό κρύο προκειμένου να γίνει έλεγχος διαβατηρίων. Ενώ οι διαμαρτυρίες είναι έντονες, οι στρατιώτες συλλαμβάνουν έναν Κινέζο ως κατάσκοπο. Φαίνεται ότι πρόκειται για έναν σύνδεσμο των ανταρτικών δυνάμεων, ο οποίος μέχρι τότε περιφερόταν ανενόχλητος κάτω από τη μύτη του κυβερνητικού στρατού. Όμως η στάση αυτή του τραίνου ευνοεί την πλοκή με τρόπο δισυπόστατο: από τη μια δίδεται μια τέλεια ευκαιρία στους αντάρτες (οι οποίοι βρίσκονται κάπου εκεί κοντά) να κάνουν κατάληψη στο εξπρές, ενώ από την άλλη ο σκηνοθέτης έχει την ευκαιρία να σκιαγραφήσει πιο διεξοδικά τους χαρακτήρες αρκετών από τους επιβαίνοντες, αλλά κυρίως κάτι άλλο, δηλ. να μας φανερώσει κάτι που από πριν κάποιοι υποψιάζονταν. Ότι δηλαδή μεταξύ της Λίλι και του λοχαγού υπήρχε κατά το παρελθόν ένας παράφορος έρωτας που παρ’ ολίγον να τους οδηγήσει στο γάμο. Τώρα όμως υπάρχει ψυχρότητα ανάμεσά τους.

Όταν οι επαναστάτες καταλαμβάνουν τελικά το τραίνο, τα πράγματα γίνονται πολύ δύσκολα για τους επιβάτες, αφού οι αντάρτες δείχνουν εχθρότητα εναντίον των Ευρωπαίων κυρίως, αλλά και μια έντονη διάθεση χρήσης βίας. Ο Τσάνγκ (ο κατάσκοπος) δείχνει τον απόλυτα φαύλο χαρακτήρα του, μη διατεθημένος να παρέξει την παραμικρή προστασία στους επιβάτες. Ο επικεφαλής των ανταρτών δείχνει έντονο ενδιαφέρον για τις δύο γυναίκες (Λίλι & Φέι), ωστόσο αποφασίζει να μην τις συλλάβει. Όμως διατάζει τη σύλληψη του λοχαγού Χάρβεϊ, θεωρώντας τον εκπρόσωπο της βρεττανικής κυβέρνησης που εδρεύει στη Σαγκάη.

Το γεγονός αυτό θα γίνει αφορμή να αναζωπυρωθεί ο παλιός έρωτας μεταξύ τους. Θα αποδειχθεί ότι η Λίλι πάντα αγαπούσε τον λοχαγό αλλά και αυτός αυτήν, όμως το πείσμα και ο εγωισμός εμποδίζει αμφοτέρους να εκδηλώσουν τα αισθήματά τους. Παρεπιπτόντως, ο Τσάνγκ αρχίζει να βλέπει ερωτικά την Λίλι…

Παρ’όλη την αναπαράσταση της εποχής και παρά το γεγονός ότι λαμβάνουν χώρα πολιτικοστρατιωτικά γεγονότα, το «Shanghai Express» είναι κυρίως μια ερωτική ταινία, ένα φιλμ με δυνατή καρδιά. Η Μάρλεν Ντίτριχ, το μεγάλο όπλο αυτής της ταινίας όπως είπαμε, στέκεται στα πλάνα ως συνήθως, φωτογενής, λαμπερή και αξιαγάπητη, χωρίς όμως αυτά τα στοιχεία να καλύπτουν την καλή ερμηνεία της. Αν θέλουμε να αναλύσουμε διεξοδικότερα το περιεχόμενο του φιλμ, θα δούμε ότι πρόκειται για μια ιστορία χαρακτήρων, σκιαγραφούμενων μέσα στην ίντριγκα του έρωτα, την αγάπη και την ισχύ, αλλά και την εξόφθαλμη υποκρισία. Όλα αυτά στεγάζονται μέσα στα βαγόνια ενός τραίνου.

Από την άλλη πλευρά, έχουμε να κάνουμε με ιστορίες διαφορετικών ανθρώπων, οι οποίοι κάτω από την δύναμη της ανάγκης ενώνουν τις διαφορετικότητές τους, εργαζόμενοι μαζί προς την τελική επιτυχία, αναδεικνύοντας την αξία της φιλίας. Οποιαδήποτε εντύπωση κι αν αποκομίσει ο κάθε θεατής, αρκετοί χαρακτήρες της ταινίας ερμηνεύονται με αρκετή πειστικότητα και βάθος, παρά την ελαφρότητα που ίσως υπάρχει στους κεντρικούς ρόλους. Σε τελική ανάλυση έχουμε να κάνουμε με μια διασκεδαστική και – προς έκπληξη αρκετών – συναρπαστική ταινία. Της αξίζει να την αναζητήσετε και να την απολαύσετε.


“Το Εξπρές της Σαγκάης”
Από το filmsufi.com

To "Shanghai Express" είναι η τέταρτη ταινία (από τις επτά) που ο Γιόζεφ Φον Στέρνμπεργκ είχε ως πρωταγωνίστρια την Μάρλεν Ντίτριχ. Η ταινία αυτή είναι μια επιστροφή του σκηνοθέτη στο είδος του ρομαντισμού, κάτι που είχαμε διακρίνει και στο “Morocco” (1930). Το φιλμ ακολουθεί μια ομάδα Ευρωπαίων ταξιδιωτών που βρίσκονται στο εξπρές από το Πεκίνο στη Σαγκάη. Είναι μια ταραγμένη εποχή της κινέζικης ιστορίας, η περίοδος «Warlord», όπου η κεντρική κυβέρνηση βρισκόταν σε ένοπλη σύγκρουση με ένοπλες επαναστατικές ομάδες. Ο Στέρνμπεργκ υπήρξε ένας βιρτουόζος της σκηνοθεσίας και το "Shanghai Express" θεωρείται αριστούργημα στον τομέα της φωτογραφίας, των φωτοσκιάσεων και του κιαροσκούρου. Δουλεύοντας στο στούντιο την ταινία, ο Στέρνμπεργκ προσπάθησε επίμονα – και τελικά κατάφερε – να δημιουργήσει μια εξωτική ατμόσφαιρα που να εξάπτει τη φαντασία, διατηρώντας παράλληλα και την φυσικότητα ώστε τα πλάνα να μην φαίνονται ψεύτικα. Όπως και ο Wong Kar Wai πολλά χρόνια αργότερα, ο Σέρνμπεργκ χρησιμοποίησε φυσικά εφέ και «στενά τέταρτα» όπου ο ηθοποιός βρισκόταν πίσω από αρχιτεκτονικά αντικείμενα (τα οποία ήσαν τοποθετημένα κάπως πιο μπροστά) ώστε να σκιάζεται ανάλογα με τη σκηνή. Αυτό το έκανε για να δημιουργήσει ατμόσφαιρα σε αστικό περιβάλλον (μια από τις γνωστότερες τεχνικές του). Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα συνέδεσε την σεναριακή πλοκή και τη δράση των χαρακτήρων, εμμένοντας στην εναλλαγή παρόντος-μέλλοντος, ώστε να δημιουργήσει ένα κλίμα film noir. Έτσι γύριζε τις σκηνές του κυρίως βράδυ. Όσον αφορά το περιεχόμενο, η έννοιες της πίστης και της αμφιβολίας που εναλλάσσονται διαρκώς, όπως και η αντίθεση των κοινωνικών τάξεων (τα βαγόνια του τραίνου) είναι τα μοτίβα που υπάρχουν διαρκώς στο φίλμ. Θα μπορούσε όμως η ταινία αυτή να πέσει παρ’ όλα αυτά στην παγίδα του κλισέ και της μετριότητας, αν ο σκηνοθέτης δεν χρησιμοποιούσε το μεγάλο του όπλο. Πρόκειται βέβαια για την λαμπερή παρουσία της Ντίτριχ, η οποία σχεδόν καλύπτει τους πάντες και τα πάντα με την περσόνα της, υποδυόμενη την «εταίρα» Sanghai Lilly που περιφέρεται πάνω-κάτω ζώντας εκμεταλλευόμενη τα κάλλη της, όπως η ίδια αναφέρει στην ταινία. Στους ανδρικούς ρόλους έχουμε τον Λοχαγό Χάρβεϊ και τον αντάρτη Τσάνγκ, αντίζηλοι για τα μάτια της Λίλι. Και οι υπόλοιποι χαρακτήρες όμως είναι βασικότατοι για την πλοκή.

Στο τραίνο ο Χάρβεϊ αναγνωρίζει στο πρόσωπο της Λίλι την παλιά του ερωμένη που λεγόταν Μαγκνταλέν, με την οποία είχε χωρίσει πριν από πέντε χρόνια λόγω ζήλειας. Δεν είχε μάθει τίποτα γι’ αυτήν όλο αυτό το διάστημα και τώρα συνειδητοποιεί πως ο έρωτάς του δεν έσβησε. Δεν πιστεύει όμως ότι και αυτή συνεχίζει να τον αγαπά, αφού την έβλεπε στο τραίνο δίπλα σε διαφορετικούς άνδρες. Από εγωισμό λοιπόν δεν εκδηλώνει τον έρωτά του. Οι άλλοι επιβάτες αντιμετωπίζουν ως πόρνες την Λίλι και την Κινέζα συγκάτοικό της, ιδιαίτερα ένας ιερέας που επίσης ταξιδεύει στο εξπρές.

Ο έλεγχος διαβατηρίων αρχικά και η κατάληψη του τραίνου στη συνέχεια από τους αντάρτες είναι η αφορμή της εμφάνισης του Τσάνγκ, αρχηγού των ανταρτών. Στην αρχή συλλαμβάνεται ως κατάσκοπος από τους κυβερνητικούς στρατιώτες, στη συνέχεια συλλαμβάνει τον Χάρβεϊ και αρχίζει να δείχνει ερωτικό ενδιαφέρον για την Λίλι. Η τελευταία ανησυχεί για την τύχη του λοχαγού, κάτι που αποδεικνύει ότι και αυτή ποτέ δεν έπαψε να τον αγαπά. Ο ιερέας την παρακινεί να προσευχηθεί γι’ αυτόν στον Θεό, διότι άλλη λύση δεν φαίνεται στον ορίζοντα. Αυτή όμως σκέφτεται κάτι άλλο: βλέποντας ότι ο Τσάνγκ την επιθυμεί ερωτικά, του προτείνει να γίνει ερωμένη του με αντάλλαγμα να μην κινδυνεύσει η ζωή του Χάρβεϊ. Ο Τσάνγκ δέχεται την πρόταση της Λίλι, όμως στο σημείο αυτό η πλοκή αλλάζει. Η Κινέζα συγκάτοικος Φέι, η οποία είναι ερωτευμένη με τον Τσάνγκ (χωρίς αυτός να ανταποκρίνεται) τον σκοτώνει πάνω σε μια κρίση ζήλειας και οργής. Τελικά οι επιβάτες καταφέρνουν να ξεφύγουν όταν το τραίνο φθάσει στο σταθμό της Σαγκάης, μαζί και ο Χάρβεϊ με την Λίλι. Η Λίλι (Μαγκνταλέν) δεν αποκαλύπτει στον Χάρβεϊ την θυσία της για εκείνον, έτσι ο λοχαγός συνεχίζει να την θεωρεί κάτι σαν πόρνη. Έτσι ο έρωτας και των δύο δεν έχει χώρο να εκδηλωθεί. Θα χωρίζουν λοιπόν για δεύτερη φορά;

Αυτή ακριβώς είναι η φόρμα του Στέρνμπεργκ σχετικά με την αληθινή αγάπη: στο τέλος ο Χάρβεϊ «σπάει» και οι δύο εραστές αγκαλιάζονται. Ο έρωτάς τους έχει σωθεί… Το "Shanghai Express" λοιπόν είναι ένα σκοτεινό, εξπρεσιονιστικό ταξίδι της έννοιας της αγάπης μέσα στην κόλαση των μυστικών και της αμφιβολίας και της επιστροφής από αυτήν, αποτελώντας το μόνο φωτεινό σημείο στην καταχνιά. Και επιβιώνει, περνώντας γύρω από σκληρούς οπλοφόρους, εμπόρους οπίου και υποκριτές. Για τον σκηνοθέτη Στέρνμπεργκ κάθε χαρακτήρας της ταινίας συμβολίζει και μια έννοια: την σκληρότητα, το μίσος, την υποκρισία, τον εγωισμό. Θα αναφέρουμε όμως ξανά ότι η περσόνα της Μάρλεν Ντίτριχ καλύπτει τα πάντα στην ταινία, κατά την άποψη πολλών δε ο ρόλος της στο "Shanghai Express" είναι από τους κορυφαίους της καριέρας της, ίσως ο κορυφαίος μετά το ρόλο της Λόλα στον «Γαλάζιο Άγγελο». Η Ντίτριχ υπήρξε για τον Στέρνμπεργκ ό,τι και η Γκόνγκ Λί για Τον Ζαγκ Γι Μου, για να θυμηθούμε και το κινέζικο περιβάλλον της ταινίας.