Ανάμεσα στους κήπους και στις απόκρημνες παραλίες της ζακυνθινής υπαίθρου, στο σπίτι που βλέπει τον Κόκκινο Βράχο, η νεαρή Φωτεινή Σάντρη θα υποδεχτεί τον πρώτο ξάδελφό της, το γοητευτικό Άγγελο. Όμορφη και αγνή, ενσάρκωση της ίδιας της ζακυνθινής φύσης, μακριά από την επιτήδευση του αστικού τρόπου ζωής και αμάθητη στην πολυπλοκότητα των κοινωνικών κανόνων, η Φωτεινή θα παγιδευτεί στις σκοτεινές ατραπούς του έρωτα. Η αθωότητα και η εφηβική της αφέλεια γίνονται συνεργοί σε ένα μοιραίο παιχνίδι. Κανένας δρόμος δεν απομένει πια ανοιχτός, παρά μόνο αυτός που οδηγεί στον Κόκκινο Βράχο.

Ο μεγάλος ανανεωτής της ελληνικής λογοτεχνίας και εισηγητής του αστικού ρεαλισμού, γράφει το μυθιστόρημα Κόκκινος βράχος το 1905, πλάθοντας μια από τις πιο αγαπημένες ηρωίδες του, με φόντο τα χρώματα της ιδιαίτερης πατρίδας του. Στη συνέχεια, ο ίδιος το διασκευάζει σε θεατρικό έργο με τον τίτλο Φωτεινή Σάντρη, που παίζεται για πρώτη φορά το 1908, από το θίασο της Κυβέλης. Αντλώντας υλικό από τις δύο αυτές πηγές αλλά και από την αυτοβιογραφία του ίδιου του συγγραφέα, η Ρούλα Πατεράκη ζωντανεύει τον κόσμο του Ξενόπουλου, φωτίζοντας τις περίπλοκες ψυχικές διαδρομές των ηρώων του. Στο εγχείρημα αυτό συνεργάζεται με μια πλειάδα γνωστών ερμηνευτών.

Από τον «Κόκκινο βράχο» στη Φωτεινή Σάντρη
Η νουβέλα «Ο κόκκινος βράχος» δημοσιεύεται στο περιοδικό «Παναθήναια» από τον Απρίλιο έως το Σεπτέμβριο του 1905. Το 1915 εκδίδεται αυτοτελώς από το «Βιβλιοπωλείον της Εστίας». Θα ακολουθήσουν άλλες δύο εκδόσεις το 1920 και το 1924.
Το 1908, διασκευάζεται σε θεατρικό έργο από τον ίδιο τον συγγραφέα και παρουσιάζεται για πρώτη φορά στις 11 Αυγούστου του 1908 από το θίασο της Κυβέλης στο θέατρο «Πανελλήνιον».

Η Κυβέλη ήταν ακόμα κυρία Μυράτ, όταν την είδα μια μέρα με τον άντρα της στην πλατεία της Ομόνοιας. Μου μίλησε με φιλική διάχυση, παράξενη ύστερ’ από την ψυχρότητά της επί Χρηστομάνου. Αλλά σε λίγο την εξήγησα: είχε διαβάσει στα Παναθήναια τον «Κόκκινο βράχο», της άρεσε πολύ ο τύπος της Φωτεινής Σάντρη κι ήθελε να με παρακαλέσει να της διασκευάσω το μυθιστόρημα σε δράμα.
Μου άρεσε και μένα η ιδέα, και της το υποσχέθηκα. Δε βιάστηκα όμως να κάμω τη διασκευή, γιατί εκείνο τον καιρό με απασχολούσαν άλλα. Στο μεταξύ, η Κυβέλη έγινε κυρία Θεοδωρίδη κι έφυγε με τον δεύτερο άντρα της στο Παρίσι. Όταν γύρισε μετά ένα-δυο χρόνια κι εγκαταστάθηκε με δικό της θίασο και με τον Θεοδωρίδη θιασάρχη στο θερινό Πανελλήνιο, μου θύμισε την υπόσχεσή μου. Κι επειδή με παρακάλεσε κι ο Θεοδωρίδης, που εξαρχής μου ήταν πολύ συμπαθητικός, βάλθηκα να τους ευχαριστήσω και σ’ ένα μήνα η διασκευή ήταν έτοιμη. Έτσι το πρώτο θεατρικό έργο που έγραψα, μετά το Μυστικό της Κοντέσας Βαλέραινας, είναι η Φωτεινή Σάντρη.
Το χειρόγραφο το διάβασε πρώτος ο Θεοδωρίδης και κατενθουσιάστηκε: «Αν δε σας έβλεπα σήμερα, μου είπε όταν συναντηθήκαμε, θα σας έγραφα για να σας συγχαρώ». Κατόπι εγώ ο ίδιος το διάβασα στους ηθοποιούς. Η Κυβέλη έμεινε πολύ ευχαριστημένη.
Και στις 11 Αυγούστου 1908, Δευτέρα βράδυ, η Φωτεινή Σάντρη πρωτοπαίχτηκε στο θερινό Πανελλήνιο. Ήταν όχι η μεγαλύτερή μου ως τότε αλλά κι η πρώτη μου αληθινή θεατρική επιτυχία. Από την πρώτη πράξη το κοινό ενθουσιάστηκε, στη δεύτερη ο ενθουσιασμός μεγάλωσε, στην τρίτη κορυφώθηκε.
Ούτ’ εγώ θυμούμαι πόσες φορές μας έβγαλαν στη σκηνή, και την Κυβέλη και μένα. Όλοι οι κριτικοί ετόνισαν ύμνους, προπάντων για το παίξιμο της Κυβέλης. Αυτός ο Πωπ εξευμενίστηκε, έγραψε πως ήταν «ένας θρίαμβος της ελληνικής δραματουργίας», και τον άλλο χρόνο μου ανάθεσε τη θεατρική κριτική των Αθηνών, γιατί μετά τη Φωτεινή Σάντρη δεν είχα ανάγκην να φθονώ κανένα, επομένως θα ήμουν αμερόληπτος. Κι οι παραστάσεις του νέου ελληνικού έργου εξακολουθούσαν στο «Πανελλήνιο» ατέλειωτες. Κανέν’ άλλο δράμα δεν είχε κάνει τόσες, ούτ’ ελληνικό ούτε ξένο.
Οι παραστάσεις της Φωτεινής Σάντρη εξακολούθησαν στο Πανελλήνιο ως το τέλος της περιόδου κι η Κυβέλη, που θα ’φευγε για περιοδεία, έδωσε και μια αποχαιρετιστήρια στο Δημοτικό. Ήταν μια παράσταση αληθινά θριαμβευτική. Κατάμεστο το μεγάλο θέατρο, από την πλατεία ως το υπερώο. Στο βασιλικό θεωρείο ολάκερη η βασιλική οικογένεια –ο πρίγκιπας Νικόλαος την έφερε–, όλη η αριστοκρατία, σύσσωμος ο φιλολογικός και καλλιτεχνικός κόσμος και σ’ ένα θεωρείο δευτέρας σειράς, δίπλα στο δικό μου, ο Παλαμάς. Η Κυβέλη αποθεώθηκε. Και στην τελευταία σκηνή είδα έναν Παλαμά να κλαίει με λυγμούς, και πολλήν ώρα αφού έπεσε η αυλαία. «Εκείνο που θέλει να πει το έργο σου –μου είπε ύστερα– το λέει». Κι επειδή κι άλλες φορές είχε κλάψει διαβάζοντας βιβλία μου, στο χαρακτηρισμό που μου έκαμε στα Παναθήναια λέει: «Άλλοι έχουν τούτο ή εκείνο. Ο Ξενόπουλος έχει το πάθος? σε κάνει να κλαις».
Για πολλά χρόνια, η Κυβέλη δεν έπαψε να παίζει τη Φωτεινή Σάντρη και στην Αθήνα και στις περιοδείες της. Αλλά όταν το έργο συμπλήρωσε Εικοσιπενταετία –1933– η μεγάλη πρωταγωνίστρια είχε αποχωρήσει από το θέατρο και δεν μπορούσε να τη γιορτάσει με μια επανάληψη, που θα ’ταν τόσο συγκινητική. Ευτυχώς είχε στη θέση της μια κόρη που της έμοιαζε, και δεν ήταν λιγότερο συγκινητική η επανάληψη που έκαμε τότε στο θερινό της θέατρο η Αλίκη.


Γρηγόριος Ξενόπουλος
Η ζωή μου σαν μυθιστόρημα
Εκδόσεις Αφοι Βλάσση 1984